Management
Wat
als monopolies niet worden
bestreden?
In de letterlijke betekenis van de term
“monopolie” kunnen we twee gedachtegangen volgen, namelijk één waarbij het
ontstaan van een monopolie als ongewenst wordt beschouwd en één waarbij dat
als gewenst wordt beschouwd.
In dit stukje wordt vluchtig onderzocht wat de gevolgen zijn als we een
monopolie niet bij voorbaat als een “kwaad” beschouwen.
Zoals de vorming van steeds grotere
integratie-eenheden gedurende het civilisatieproces plaatsvonden gebeurt dat ook
bij bedrijven. De vorming van grotere integratie-eenheden kon plaatsvinden
doordat afhankelijkheid werd ingeruild tegen een aantal geboden voordelen. Eén
van de belangrijkste voordelen was de veiligheid die de grotere eenheid kon
bieden.
De natuurlijke neiging van groeiende ondernemingen is aan dezelfde tendens
onderhevig. Grote ondernemingen richten zich op groei of op zijn minst
consolidatie van marktaandeel, omzet en winst. Die doelen worden nagestreefd
door marketing, allianties, fusies en overnames. De natuurlijke tendens is ook
daar om concurrenten uit te schakelen, bijvoorbeeld door ze op te kopen of door
ermee te fuseren. In zekere zin kan dit ook uitgelegd worden als een streven
naar meer veiligheid. Een deel van de bedreigende (concurrerende) buitenwereld
wordt ongevaarlijk gemaakt door deze als concurrent uit te schakelen. Een
monopolie is de gedroomde veiligheid voor organisaties. In een monopolie zijn
geen concurrenten meer over. In het monopolie kan het bedrijf bepalen wat het
levert en tegen welke prijs.
We kunnen zo´n monopolie als “gewenst” denken. Het biedt zekerheid aan
werknemers en afnemers. Immers het bedrijf kan hen in bescherming nemen. Een
monopolie wordt niet gestuurd door de waan van de dag of markt. Zo´n bedrijf
kan bescherming bieden en die bescherming gewoon doorberekenen aan de klant.
Afnemers worden niet geconfronteerd met vele elkaar beconcurrerende standaarden,
maar slechts met één. De monopolist kan het zich bovendien permitteren om jaar
na jaar nog steeds reserveonderdelen aan te bieden. Verder worden de kosten van
verspilling voorkomen die samenhangen met suboptimalisatie.
Kortom, een aantal niet te versmaden voordelen. Toch? Ik hoor u denken: zoiets is
toch al eens geprobeerd? Inderdaad, heette dat niet “communisme”? Tja dat
liep wel een beetje vast. Maar… met de huidige stand van de Informatie en
Communicatie Technologie moet het mogelijk zijn de economie meer centraal te
leiden. De communistische staten liepen daarin vast door de toen nog zeer
beperkte technologische mogelijkheden. Nietwaar?
Prachtig toch eigenlijk?
Of was het een experiment van eens-maar-nooit-weer?
Of: waren we te snel. Is de civilisatieontwikkeling voor bedrijven (de economie)
gewoon niet te stoppen en komt het er toch ooit van, zo´n centraal geleide
economie (zijn multinationals dat niet al op kleinere schaal? Bewijzen zij niet
dat dat echt kan?). Blijkt achteraf misschien dat de opkomst en neergang van de
recente communistische staten slechts een up-en-down was naar een duurzame vorm
van geleide economie?
Wie durft het echt te zeggen? Ik geloof niet in een geleide economie, maar het
gedachte-experiment voert ons er ontegenzeggelijk heen!
Wellicht moeten we ooit constateren dat de
huidige strijd tegen kartels en monopolies de laatste krampachtige pogingen
waren van verstokte kapitalisten om tegen te houden wat uiteindelijk niet te
weerstreven is?
Grappig is dat we moeten constateren dat
kapitalisme en communisme beiden uiteindelijk uitkomen bij de vorming van
monopolies. De een in private vorm, de ander via de overheid. Het liberalisme
weerstreeft beide vormen. En, daarin is het liberalisme (of de sociaal
democratie, die ligt daar niet zover vanaf) niet gelijk aan het kapitalisme,
maar overstijgt het, in zekere zin, beide systemen in het open houden van de
markt.
Bergschenhoek,
10 oktober 2003 & 15 december 2003
Deze tekst is een uitweiding op het artikel "Organisaties
en hun ontwikkelingsstadium vergeleken met de civilisatietheorie van Norbert
Elias".
Elias, Norbert, Het civilisatieproces
Dit
boek op Managementboek.nl en op
bol.com
