Sennett constateert in "The Craftsman" een teloorgang van de waardering voor vakmanschap. Hij bepleit een herwaardering voor vakmanschap. Een boeiend onderwerp. En: pakkend gebracht.
In het eerste deel van zijn boek schetst Sennett de geschiedenis van vakmensen (craftsmen). Deel twee gaat over de vaardigheden (craft) op zich. Het derde deel behandelt vakmanschap (craftsmanship).
Ontwerp en uitvoering
Een van de oorzaken voor het verlies aan vakmanschap ligt in de scheiding van ontwerp en uitvoering, die overal waarneembaar is.
Tot de middeleeuwen werd kennis doorgegeven van meester op gezel. In de renaissance ontstond onderscheid tussen kunst en vakmanschap; een onderscheid dat er daarvoor niet was. In de achttiende eeuw is er nog een poging geweest van vooral Ruskin om deze scheiding weer op te heffen. Door de opkomst van de machine was dit gedoemd te mislukken.
Een voorbeeld van de kloof tussen ontwerp en gezag enerzijds en de uitvoering anderzijds kwam tot uitdrukking in de bouw van wegen, huizen en rioleringen in de Romeinse tijd. De werkers corrigeerden tijdens de uitvoering de "fouten" van de bedenkers. Vaak met enig risico voor zichzelf. Het negeren van de voorafgaand bedachte plannen werd als een vorm van insubordinatie beschouwd.
Dat laatste zien we tegenwoordig niet zo gauw meer, maar het is een gegeven dat bij werk in uitvoering nog steeds "fouten" uit het ontwerp ter plekke moeten worden hersteld. Ontwerpers ontvluchten soms zelfs de oplossing door op tekening de zinsnede "E.e.a. in het werk te bepalen" op te nemen.
Vaardigheden
Sennett besteedt breed aandacht aan allerlei vaardigheden. Onderwerpen als het gebruik van de hand, het gebruik van geminimaliseerde, beheerste kracht en vooruitzien of anticiperen komen aan de orde. Ook verschillende manieren om kennis en vaardigheden over te dragen worden behandeld. Vakmensen leren om te gaan met de beperkingen van de middelen (gereedschappen) die hen ter beschikking staan en gebruiken hun fantasie om dingen op te lossen die niet voor de hand liggen, vaak door hun gereedschappen op een ongebruikelijke manier aan te wenden.
Vereenvoudiging is niet altijd mogelijk omdat we nou eenmaal complexe wezens zijn, die complexe dingen doen.
Vakmanschap
Sennett constateert een probleem met alle aandacht voor intelligentie. Mensen met een gemiddeld IQ worden maar al te gemakkelijk als middelmatig weggezet. Daardoor is er wel veel aandacht voor de hoogste opleidingen en de beste studenten, maar weinig voor de ontwikkeling van vakmanschap. Vakmanschap verdient meer waardering. Trots zijn op je werk en de gecreëerde producten. Dat mag, nee, moet!
Tacit Knowledge
In het boek wordt veel en vaak aandacht besteed aan tacit knowledge, dat is de kennis die de beste vakmensen zich eigen hebben gemaakt zonder deze zelf te kunnen expliciteren. Het is de kennis die het meest waardevol is, maar die vaak verloren gaat omdat deze niet of nauwelijks is over te dragen. De zonen Stradivarius maakten nog steeds Stradivariussen, maar de kwaliteit van hun violen werd en wordt altijd minder aangeslagen dan de producten van hun vader.
Ethiek
Sennett besteedt ook aandacht aan de ethische kant van nieuwe technologische ontwikkelingen. De voorlopers realiseren iets nieuws. Vervolgens blijken er ook vreselijke dingen mee gedaan te kunnen worden. Sennett pleit voor pragmatisme en zelfreflectie, maar geeft tegelijkertijd aan dat dit geen grootse oplossingen biedt.
Sennett geeft niet echt een bevredigend antwoord op de ethische vragen die hijzelf opwerpt (Kevin Kelly is daarin overtuigender in "What Technology Wants"). Het boek gaat daardoor een beetje als een nachtkaars uit. Kevin Kelly benadrukt dat de voordelen van nieuwe technieken de nadelen daarvan ruimschoots compenseren en parkeert daarmee het ethisch dilemma. Dat is pragmatischer dan Sennett, dunkt me.
Slot
The Craftsman is een zeer leesbaar en boeiend boek. Het geeft, dankzij veel levendige voorbeelden, een goed beeld in alle aspecten van vakmanschap. Het boek ontbeert een heldere bedoeling of boodschap. Daarmee staat het de lezer overigens geheel vrij om zelf door te denken over allerlei zaken en daarmee aan de slag te gaan. Sennett biedt daartoe voldoende stof.
Ondanks het matige eind, toch echt een aanrader. "The Craftsman" is een rijk boek.
Dit blog is eerder op mijn oude blog geplaatst
