Risicomanagement krijgt opmerkelijk veel belangstelling. In vakbladen blijkt steeds weer dat er sprake van een groeiende interesse is. De voorstelling van zaken in artikelen is gebaseerd op de vooronderstelling dat risicomanagement nieuw is en nog ingevoerd moet worden. Bij dat uitgangspunt wil ik enige kanttekeningen plaatsen.
Ik beschouw achtereenvolgens de relatie tussen projectmanagement en construeren versus risicomanagement. Daarna ga ik in op impliciet en expliciet risicomanagement. Tot slot volgen enkele conclusies.
Projectmanagement als risicomanagement
De kern van projectmanagement ligt in het faseren van een realisatieproces. Er worden nadrukkelijk beslismomenten ingebouwd op tussenresultaten.
Waarom wordt er niet gewoon begonnen met werken en wachten we niet lekker het eindresultaat af?
Antwoord: omdat we er weinig vertrouwen in stellen dat het eindresultaat dan ook overeenkomt met de oorspronkelijke uitgangspunten en dat het resultaat wordt gehaald binnen de gestelde randvoorwaarden.
Projectmanagement is een methode van werken waarmee wordt gepoogd te borgen dat wél aan de voornoemde voorwaarden wordt voldaan. Projectmanagement richt zich op de beheersing van het werk en de randvoorwaarden.
Bij risicomanagement wordt het risico gemanaged door voor gesignaleerde risico´s vast te stellen hoe de kans van optreden van het risico of de gevolgen bij optreden moeten worden beheerst. Immers een risico wordt doorgaans gedefinieerd als de kans van optreden maal het gevolg bij optreden:
Risico = Kans x Gevolg
Risicomanagement is dan het beheersen van kansen op en gevolgen van risico´s.
Bij uitvoering van een project zijn er legio risico´s. Samengevat komen deze er op neer dat er kansen bestaan dat het beoogde resultaat niet wordt gerealiseerd en dat realisatie van het project niet binnen de randvoorwaarden gebeurt.
Ongeacht de omvang en ernst van de gevolgen geldt dat bij het optreden van de risico´s het project niet succesvol is. Het falen van projecten wordt bestreden door structurering van de werkzaamheden via fasering en het inbouwen van beslismomenten. Kortom het risicomanagement wordt ingevuld door te kiezen voor een projectmatige aanpak.
Vandaar dat gesteld kan worden dat projectmanagement op zich een vorm van risicomanagement is.
Projectmanagement = Risicomanagement
Construeren als risicomanagement
De angstdroom van een constructeur is dat zijn constructie bezwijkt. Met alle ellende die daarbij komt. Het bezwijken van constructies kan tot levensbedreigende situaties voor soms grote groepen mensen leiden.
Het construeren bestaat uit het ontwerpen van de constructie en het berekenen van alle voorwaarden waar een constructie aan moet voldoen. De toetsing bestaat uit een controleberekening. De constructie als geheel wordt op sterkte en stijfheid gecontroleerd. Daarna volgen de onderdelen.
Bij een stalen brug wordt elke balk doorgerekend, elke lasnaad en elke andere verbinding.
De berekeningen tonen aan dat binnen de gestelde rekenregels de constructie niet zal bezwijken. Een groot deel van de constructieactiviteiten is dus gericht op het bestrijden van het risico op bezwijken.
In feite is er sprake van een vorm van risicomanagement die zich er op richt de kans op bezwijken te minimaliseren. Uiteraard speelt hier altijd een economisch motief mee. Geen enkele constructie wordt onnodig zwaar gemaakt. De kans op bezwijken wordt beheerst. Deze kans wordt teruggebracht tot een aanvaardbaar niveau.
Uitgangspunt voor berekeningen vormen kengegevens over materialen en het gedrag van onderdelen wanneer ze op een bepaalde manier worden toegepast.
We kennen de druksterkte van bepaalde soorten staal en bepaalde betonmengsels door proefondervindelijk onderzoek.
De treksterkte van staal wordt bepaald aan de hand van trekproeven, de druksterkte van beton door drukproeven, enzovoorts.
Bij al die drukproeven is sprake van een gemiddelde waarde. Rond die gemiddelde waarde zal een spreiding optreden. In een grafiek heeft zo´n spreiding de vorm van een Gauss-kromme. Zie bovenstaande afbeelding.
Als rekenwaarde voor de sterkte van een materiaal wordt doorgaans een waarde genomen die boven het gemiddelde ligt. Veiligheid voor alles, nietwaar! De kans op falen van het materiaal wordt daarmee beperkt. Risicomanagement, dus!
In de berekening van de krachten die op een constructie optreden wordt gerekend met normen. Er zijn normen voor vloerbelastingen, windbelastingen, verkeersklassen, enzovoorts. Ook deze normen zitten aan de veilige kant. De windbelasting die een gebouw aan zee heeft te doorstaan is redelijk bekend. De constructie moet die windbelasting kunnen weerstaan. Maar, uit de statistieken weten we wel welke windbelastingen historisch zijn opgetreden, we weten niet of dit in de toekomst zo zal blijven. Wie durft te garanderen dat Nederland nooit gebukt zal gaan onder een tropische orkaan?! Goed, wellicht een iets overdreven voorbeeld, maar toch… De normen voor windbelasting worden aan de veilige kant vastgesteld.
Ten slotte moet bij berekening met verschillende veiligheidsfactoren worden gerekend. Dat is bij het maken van een constructieberekening de meest expliciet waarneembare vorm van risicomanagement.
Risicomanagement maakt dus integraal onderdeel uit van het construeren!
Construeren = Risicomanagement
Impliciet risicomanagement
Uit het voorgaand mag duidelijk zijn dat ik niet van mening ben dat risicomanagement als zodanig nieuw is binnen het projectmanagement. Bij het projectmanagement rond constructieactiviteiten geldt dat nog sterker.
Dan is er nog de projectmanager. Niet alle projectmanagers zijn goede projectmanagers. Maar de meer ervaren projectmanagers zijn voortdurend bezig met afwegingen als:
- Wat als…?
- Wat kan er mis gaan?
- Wat zijn de gevolgen van…
- Enzovoorts
Deze vragen worden soms expliciet behandeld. Veel vaker echter zullen deze vragen zich afspelen in het hoofd van de projectmanager. Dit noem ik impliciet risicomanagement.
Ik erger me er wel eens aan wanneer mensen roepen dat binnen een bepaald project niets aan risicomanagement is gedaan. Als ik weet dat er een ervaren projectmanager op zit, weet ik eigenlijk zeker dat er ook impliciet risicomanagement wordt bedreven.
Expliciet risicomanagement
Blijft over de categorie expliciet risicomanagement. Dit is de categorie van de gestructureerde methoden. Dit is vaak de categorie waar de artikelen over gaan. Dit is een categorie die nuttig is en aandacht verdient. Het is echter ook een categorie die in mijn ogen slechts beperkt meerwaarde oplevert of verrassende resultaten.
Mensen die diep in een bepaalde materie zitten vinden altijd dat anderen daar te weinig aan doen. Met name de eindverantwoordelijken schieten in hun ogen altijd schromelijk te kort. Een projectmanager zou in hun ogen bijna al zijn tijd aan risicomanagement moeten besteden.
Nonsens natuurlijk, een manager moet zoveel aspecten managen, dat hij hopeloos zou falen wanneer hij teveel tijd aan één aspect zou besteden.
In grotere projecten is vrijwel altijd sprake van een taakverdeling. Zie ook mijn tekst over het PM3 model.
In het PM3-model maak ik onderscheid tussen de ribben projectleiding, ontwerpleiding en projectcontrol.
Projectmanagement en het construeren zijn een vorm van risicomanagement. In die zin is risicomanagement onderdeel van de “natuurlijke” activiteiten binnen de ribben "projectleiding" en "ontwerpleiding".
Het impliciet risicomanagement is zonder twijfel het domein van de projectleider. Daarnaast zou het een attitude van elke projectmedewerker moeten zijn.
Het expliciet risicomanagement zie ik als een taakveld binnen de ribbe "projectcontrol".
Samenvattend
Projectmanagement is een invulling van risicomanagement.
Aan het construeren liggen allerlei risicomanagementactiviteiten ten grondslag.
In de attitudes van de ervaren projectmanager moet impliciet risicomanagement vanzelfsprekend zijn.
Het risicomanagement dat veel aandacht krijgt is het expliciet risicomanagement. Dit is het domein van de projectcontroller.
Het idee dat risicomanagement nieuw is deel ik niet. Dit geldt hooguit voor een aantal methoden en instrumenten.
Dat risicomanagement een aparte expliciete activiteit zou zijn, daar ben ik het slechts gedeeltelijk mee eens. In mijn ogen behoort het vooral als een attitude te worden opgevat en aangeleerd.
Bergschenhoek, 27 januari 2001
Lees ook: Risicogestuurd projectmanagement?
Op mijn projectmanagementpagina's vindt u allerlei informatie over projectmatig werken. Voor de ordening van die informatie is het PM3-model gehanteerd. Hier vindt u ook een pagina over risicomanagement: http://pm3.markensteijn.com/risico.htm.
