Ik ben een beetje dubbel over dit boek. O’Malley gaat heel ver in het uitbouwen van de analogie tussen bijenvolken enerzijds en menselijke organisaties anderzijds. Aan de ene kant is een bijenvolk een uiterst boeiend fenomeen. Wellicht is er ook veel van te leren. Aan de andere kant is het gemak waarmee de analogie wordt doorgevoerd eigenlijk raar. Zeker omdat deze analogie op vele punten mank gaat. Dat maakt het gebruik van bijen als lichtend voorbeeld nogal problematisch.
Oké, we kunnen van bijen leren dat het groepsbelang voor het eigenbelang gaat. Maar is dat binnen organisaties niet eigenlijk een open deur? Dat onze organisaties er zeer onhandig mee omgaan is een ander verhaal. Veel organisaties proberen de doelen te bereiken door vast te leggen wat mensen moeten bereiken en stellen daar een individuele beloning tegenover. Dat wakkert helaas juist het eigenbelang aan…
Het is ook problematisch om juist het bijenleven als begerenswaardig voorbeeld voor ons mensen te nemen. Wat is er immers aantrekkelijk aan het bijenleven? Ze worden niet oud, alles stort in zonder koningin. Waarom zouden wij het bijenleven als voorbeeld willen nemen?
Wat als je een ander dier dan de bij als voorbeeld zou nemen? HRM is heilig in vergelijking met BRM (Bee Resource Management). De wereld van de bij is keihard. Deze bestaat alleen uit werken. Het individu is volstrekt ondergeschikt aan het geheel. Een individueel leven is alleen iets waard als en zolang het bijdraagt aan het geheel. O’Malley bewierookt dit zonder dat hij dit overigens als ideaal voor mensen lijkt te zien. Maar, als hij het over de efficiency van het bijenvolk heeft en hij vertelt als een hoog staaltje hiervan dat larven die ziek zijn efficiënt worden “opgeruimd”, dan heeft dat toch enge totalitaire trekjes. Hij rept daar met geen woord over.
Daarnaast is, zoals eerder opgemerkt, het bijenleven heel kort (lees ook: http://www.imkerpedia.nl/wiki/index.php?title=Levensduur) en geldt dat harder werken tot een korter leven leidt. Ik weet niet of wij ons daar nou aan moeten spiegelen. Waar zit dan de wijsheid uit de titel van het boek in schuilt? Ik weet het niet.
In zekere zin is het leven in de korf geruststellend te noemen. Er is sprake van een continuüm. De seizoenen herhalen zich en het werk is steeds gelijk aan het jaar daarvoor. Er zullen immer verschillen zijn tussen de hoeveelheden bloemen en de afstand tot die bloemen. Maar, het werk blijft gelijk. De vereiste competenties voor de verschillende taken daarbinnen wijzigen nooit. Een pleidooi voor competentiemanagement is in dit kader dan ook heel begrijpelijk. Binnen zo’n bijenkorf zijn de benodigde competenties stabiel en voorspelbaar. Veel bedrijven kennen intussen een of andere vorm van competentiemanagement. Maar of dat onze organisaties nou zoveel positiefs brengt?
Bijen kennen geen scheiding tussen denken en doen. Er zijn geen aparte beslissers. Er worden besluiten genomen, maar een andere keuze dan opvolgen van dat signaal dat het meest wordt versterkt in de bijendans is er bij niet voor bijen. De bijen handelen dus volledig instinctmatig. De auteur leidt uit het gedrag van bijen af dat:
Those closest to the information should make the relevant decision.
Oké, ik kan me daar in vinden. Mee eens, maar dat was ook zonder bijenvolk al te beredeneren. En kunnen we het gedrag van de bijen überhaupt wel zien als het nemen van beslissingen? Nee, volgens mij niet. Ik zei het hiervoor al, zij handelen op basis van instinct. Het nemen van beslissingen vooronderstelt dat de beslisser een keuze heeft. Ik geloof niet dat bijen dat hebben.
Het functioneren van mensen in hun onderlinge samenwerking is oneindig complexer dan de samenwerking tussen bijen. Nog zo'n punt waarop de analogie mank gaat.
Van een dergelijk boek zou je verwachten dat het een ander model dan het klassieke command & control met een starre hiërarchie zou promoten. Dat gebeurt echter niet. Veel van de lessen die O’Malley ons voorhoudt zijn volledig gedacht binnen de grenzen van traditionele hiërarchische organisaties. Zo worden er allerlei lessen aan managers opgehangen, terwijl die nou juist ontbreken in een bijenkorf.
Dan nog even over de titel van het boek.
Wijsheid is een de rationaliteit overstijgende vorm van verstand. Het gaat over het directe (eigen)belang heen het negeert primaire impulsen. Dat is iets dat ik bijen toch echt niet kan toedichten. Dat zijn toch bijna binaire wezens die op een eenvoudige en volstrekt eenduidige manier met input omgaan. Of doe ik hen daarmee tekort?
Citaat uit "The Wisdom of Bees"
