Gelezen: Damasio, Antonio R., De vergissing van Descartes. Gevoel, verstand en het menselijk brein, Wereldbibliotheek Amsterdam, 2006
Patiënten met een bepaald soort hersenletsel vertonen merkwaardig gedrag. Rationeel lijkt er niets met hen aan de hand. Maar tot een beslissing komen wanneer hen een keuze wordt voorgelegd kunnen sommigen niet.
Antonio Damasio schets de reactie van de patiënt Elliot die een probleem op allerlei manieren wist te beredeneren, maar die na de oefening aangaf nog steeds niet te weten wat hij zou moeten doen. Hij kon alle afwegingen prima rationeel beredeneren, maar tot een keuze komen was voor hem onmogelijk.
Uit onderzoek blijkt dat in een bepaald deel van de hersenen bepaalde processen samenkomen, processen die te maken hebben met:
- vooruitdenken;
- het nemen van persoonlijke sociale beslissingen;
- de totstandkoming van emoties;
- het bewaren van mentale voorstellingen.
Damasio stelt dat het nemen van een beslissing volgens de volledig rationele benadering veronderstelt dat we allerlei afwegingen maken, deze toetsen op hun mogelijke uitkomsten, afwegen wat voor ons de voor- en nadelen van bepaalde uitkomsten zijn en dat wij daarmee "calculeren" wat voor ons de beste uitkomst is. Maar... meestal beslissen wij in een split second, zonder dat wij bewust allerlei van dit soort afwegingen maken. Bovendien is het helemaal niet zo gemakkelijk om de gunstigste uitkomst te calculeren. In de dagelijkse realiteit moeten we immers maar al te vaak appels en peren met elkaar vergelijken. Met onvergelijkbare grootheden "calculeren" is ondoenlijk.
Damasio beredeneert dat zich in ons brein somatische stempels vormen. Deze stempels geven een negatief gevoel als zich een bepaalde situatie voordoet waarvan we "geleerd" hebben dat deze slecht voor ons uit kan pakken. Dat stempel "zegt ons": doe dit niet, dit leidt tot onaangename resultaten. Door deze stempels wordt het aantal alternatieven bij beslissingen snel gereduceerd. Somatische stempels zijn een speciaal soort gevoelens. gevoelens die ons in staat stellen snel tot beslissingen te komen. Gevoelens die onze rationaliteit helpen bij het nemen van besluiten. Gevoelens ook die zo sterk op ons kunnen drukken dat het onberedeneerde de overhand kan krijgen, zoals bij allerlei fobieën.
Damasio geeft in zijn boek nog een sprekend voorbeeld hoe een en ander disfunctioneert bij specifiek hersenletsel. Hij geeft een patiënt twee mogelijkheden voor een volgende afspraak. De patiënt wikt en weegt. Dit laat Damasio een kwartier lang doorgaan. Dan zegt hij dat de tweede mogelijkheid hem het beste lijkt. De patiënt geeft onmiddellijk aan dat dit in orde is en vertrekt direct. Zelf kon hij niet tot een besluit komen. Een duwtje van een ander en het probleem is opgelost.
Biologische drijfveren, emoties en lichaamstoestanden lijken een noodzakelijke basis te vormen voor rationaliteit.
Descartes ging uit van de scheiding tussen lichaam en geest. Damasio stelt dat die scheiding er feitelijk niet is. De idee dat lichaam en geest gescheiden zijn is de vergissing van Descartes waar de titel van dit boek naar verwijst.
Een citaat uit het boek:
En het is natuurlijk een moeilijke karwei, nietwaar om de geest van zijn voetstuk in een niemandsland naar een omschreven plek over te brengen en tegelijkertijd zijn waarde en betekenis onaangetast te laten; om zijn nederige oorsprong en kwetsbaarheid te erkennen en ons toch door hem te laten leiden. Dat is zonder meer een moeilijk en noodzakelijk karwei, maar als we dan niet doen, kunnen we de vergissing van Descartes beter niet corrigeren.
Een intrigerend boek.
"De vergissing van Descartes" bij bol.com
Dit blog is eerder op mijn oude blog geplaatst
