In “Sapiens” van Yuval Noah Harari kwam ik de navolgende tekst tegen.
“De geschiedenis kan niet op een deterministische manier worden uitgelegd en valt ook niet te voorspellen, omdat geschiedenis iets chaotisch’ is. Er zijn zoveel krachten in het spel en de interactie daartussen is zo complex dat extreem kleine variaties in die krachten en de manier waarop ze op elkaar inwerken gigantische uitkomstverschillen kunnen opleveren. En niet alleen dat, maar de geschiedenis is ook nog eens een chaotisch systeem van het tweede type. Chaotische systemen komen in twee vormen voor. Chaos van het eerste type is chaos die niet reageert op voorspellingen. Het weer is bijvoorbeeld een chaotisch systeem à la type één. Hoewel het wordt beïnvloed door talloze factoren kunnen we computermodellen bouwen die steeds meer van die factoren meerekenen, zodat we tot steeds betere weersvoorspellingen komen.
Chaos van het tweede type is chaos die wel reageert op voorspellingen en dus nooit nauwkeurig voorspeld kan worden. Markten vormen bijvoorbeeld een chaotisch systeem van het tweede type. Wat gebeurt er als we een computerprogramma ontwikkelen dat op de laatste procent nauwkeurig kan voorspellen wat aardolie morgen zal kosten? De olieprijs zal direct reageren op die voorspelling, die vervolgens niet uitkomt. Als de huidige olieprijs negentig dollar per vat bedraagt en het onfeilbare computerprogramma voorspelt dat het morgen honderd dollar zal zijn, zullen handelaren razendsnel olie inkopen om te profiteren van de voorspelde prijsstijging. Als gevolg daarvan zal de prijs vandaag nog stijgen tot honderd dollar per vat, in plaats van morgen. En wat gebeurt er morgen dan? Niemand die het weet.”
En daarmee is het gebrek aan maakbaarheid van onze jaarplannen en projectplannen verklaard en zeker dat van onze vijfjarenplannen, e.d.
Plannen van organisaties om doelen te bereiken kennen een gebrekkige maakbaarheid omdat de omgeving waarin deze plannen tot stand komen chaotische systemen van de tweede orde zijn.
Citaat uit “Sapiens”.
