In Slow Management schrijft Jaap Peters over blindengeleidehonden en hun training. Blindengeleidehonden leren te gehoorzamen aan hun baasje, maar ze leren ook om dat niet te doen als dat voor dat baasje gevaar oplevert. Als bijvoorbeeld de weg is opgebroken die een blinde dagelijks neemt en de blinde wil daar langslopen, dan moet de hond hem daarvan weerhouden. Een mooi voorbeeld van intelligente ongehoorzaamheid. In het Engels ‘intelligent disobedience’, ook wel ‘professional judgement’ geheten.
Peters is hierover een boek aan het schrijven. Intelligente ongehoorzaamheid is een eigenschap waarvan je mag hopen dat iedere werknemer er over beschikt. Dat de regeltjes niet braaf worden gevolgd op momenten dat dit niet verstandig is omdat dit hele vervelende bij-effecten heeft.
En holacracy …
Veel organisaties hebben (onder andere) zoveel regels omdat van allerlei activiteiten is vastgelegd, dus voorgeschreven, hoe ze uitgevoerd moeten worden. De regels worden veelal door stafmedewerkers en/of managers bedacht en opgesteld. Binnen holacracy maken de mensen de regels met elkaar. De regels zijn beperkt, want ze richten zich pertinent niet op het “hoe” der dingen, maar op doelstelling en verantwoordelijkheden (purpose & accountabilities). Daarnaast liggen er binnen holacracy regels vast via de ‘constitution’. Uiteraard wordt iedereen geacht zich aan de vastgelegde regels te houden, ook binnen holacracy. Maar, de regels zijn binnen holacracy niet heilig en niet in beton gegoten.
Binnen holacracy geldt als een van de belangrijkste regels dat alles wat niet expliciet verboden is, is toegestaan.
Verder is het zo dat wanneer iemand het noodzakelijk vindt (om welke reden dan ook) om iets te doen waartoe hij niet bevoegd is ofwel wat niet binnen de doelstellingen van zijn rol(len) valt, dan mag hij altijd een ‘individual action’ ondernemen.
Daarnaast is het altijd en doorlopend mogelijk om de regels aan te passen. Wanneer iemand merkt dat een regel tot problemen leidt, dan zal hij daarmee een spanning voelen. Een spanning wordt ingebracht in het roloverleg. In dat overleg kunnen voorstellen tot aanpassing van de ‘governance’ worden ingebracht en doorgevoerd. Bezwaren tegen aanpassing van de regels zijn aan strikte regels gebonden. Allerlei argumenten die in andere organisaties worden gebruikt om veranderingen van regels tegen te houden zijn bijna allemaal niet geldig (voor uitleg, zie bijvoorbeeld: https://www.perzeus.nl/images/cursusmateriaal/intellectueelavontuur/coll03/bezwarenkaart.pdf).
Intelligente ongehoorzaamheid
Toen ik het stuk in Slow Management las moest ik denken aan de manier waarop holacracy met “regels” omgaat. Binnen holacracy bieden de regels juist de mogelijkheid om, als dat nodig blijkt, niet te doen wat is vastgelegd. Het is dus niet nodig om ongehoorzaam te zijn. Want ook als je afwijkt van de regels, en dat uiteraard met een goede reden doet, dan staan de regels dat juist toe. In die zin pas het concept van “intelligente ongehoorzaamheid” niet bij holacracy, maar bij meer traditionele organisaties.
