Vaak hoor je:
Ambtenaren verschuilen zich achter de regels.
Deze stelling geeft een nogal vooringenomen beeld van de werkelijkheid. De veroordelende toon leidt tot diskwalificatie van mensen. Hen wordt een eigenschap toegedicht op basis van een gedragswaarneming. Op basis van waargenomen gedrag wordt botweg aangenomen dat daar een negatieve eigenschap achter zit, namelijk de neiging om je te verschuilen en je aan verantwoordelijkheid te onttrekken. Er zullen ongetwijfeld individuen zijn waar dit van toepassing is, maar er zijn ook heel andere oorzaken.
Ik heb in een aantal overheidsorganisaties gewerkt. Mijn waarneming is dat de meeste mensen, zoals overal en dus ook daar, van goede wil zijn. Juist binnen die organisaties wordt heel veel gekankerd op de bureaucratie omdat die het eigen functioneren van medewerkers in aanzienlijke mate frustreert. De bureaucratie is er niet omdat iemand bureaucratie wil (om zich achter te kunnen verschuilen). Bureaucratie ontstaat in haar aard omdat niemand overgeleverd wil worden aan de willekeur van een bepaalde medewerker. Daarom maken we regels. Daarmee borgen we dat het handelen van medewerkers volgens transparante patronen verloopt. Bureaucratie wordt verstikkend omdat er heel veel (teveel) regels zijn en omdat die regels vaak uitzonderlijk gedetailleerd en onderling tegenstrijdig zijn. Dat is weer een gevolg van het maatschappelijke en politieke klimaat waarin geen foutje meer wordt getolereerd. De heilige verontwaardiging die tegenwoordig bij ieder falen van de overheid steevast ruim baan krijgt draagt in die zin alleen maar bij aan de bureaucratie.
Het veroordelen van iedereen die in een bureaucratie functioneert door de gehele groep generalistisch een negatieve eigenschap toe te dichten getuigt niet van veel inzicht en blokkeert ieder zicht op oplossingen. Als je niet bereid bent je te verdiepen in de echte oorzaken van problemen, dan faalt je analyse en sluit je de deur voor oplossingen. Bovendien smak je de deur zo hard in het gezicht van betrokkenen dat je een zinvolle dialoog op voorhand al vrijwel onmogelijk maakt.
De stelling levert wellicht een interessante discussie op, maar draagt niet bij aan de bestrijding van regelzucht.
Overigens: de veelheid en complexiteit van de regelgeving bewerkstelligt dat deze nauwelijks meer uit te voeren en te handhaven is. Juist die complexiteit en de neiging zaken “dicht te regelen” is een bron van veel foutjes. En, verontwaardiging leidt tot meer regels, maakt die regels nog moeilijker te hanteren en leidt dus tot meer fouten!
Bergschenhoek, 2006
Andere beschouwingen over de overheid op deze website:
De overheid, een merkwaardig fenomeen!
www.markensteijn.com/overheid_1.htm
Overheid, leiderschap & bureaucratie
Homogene en gediversifieerde organisaties en de plaats van de overheid
De onmogelijke positie van de politieke leider
Meervoudig kijken…, en een zaal vol vooroordelen
www.markensteijn.com/overheid_6.htm
